Skutki bezrobocia

Bezrobocie wywołuje szereg skutków posiadających charakter społeczny i ekonomiczny. Literatura przedmiotu przedstawia skutki bezrobocia na różne sposoby. Można spotkać się z podziałem skutków bezrobocia na: [źródło: 1]

• koszty, które państwo musi ponieść w związku ze zjawiskiem bezrobocia;
• niekorzystne skutki o charakterze społecznym i psychologicznym, jak i moralnym;
• korzystne aspekty społeczne i ekonomiczne.

Koszty bezpośrednie, będące skutkiem bezrobocia, są związane głównie z kosztami ponoszonymi przez Fundusz Pracy. Obejmują one wypłaty zasiłku dla osób bezrobotnych, które, na podstawie obowiązujących przepisów, mają prawo do zasiłku. Konieczne jest również uwzględnienie kosztów związanych z pomocą społeczną dla osób bezrobotnych i rodzin tych osób. Ważnym obciążeniem dla organów samorządowych i państwa są koszty wcześniejsze emerytury obejmujące również świadczenia przedemerytalne dla osób bezrobotnych i osób, zwalnianych z przedsiębiorstw. Nie można również zapominać o, często pomijanych, kosztach związanych z utrzymaniem i funkcjonowaniem wszystkich instytucji zaangażowanych w kwestie związane z bezrobociem.

Koszty o charakterze pośrednim obejmują przede wszystkim ulgi i zwolnienia fiskalne w rejonach szczególnie zagrożonych bezrobociem. Zjawiskiem bezrobocia wiąże się również z powstaniem luki podatkowo – ubezpieczeniowej, która wynika z nie odprowadzania przez znaczną część społeczeństwa podatków od dochodów, jak i składek ubezpieczenia społecznego. Równocześnie obserwować można występowanie luk w odniesieniu do czynników wytwórczych, co wpływa niekorzystnie na wielkość PKB. Bezrobocie formalne wiąże się z powstaniem szarej strefy, przekładającej się na kolejne koszty.

Społeczno – ekonomiczne skutki bezrobocia

Należy podkreślić znaczenie procesów towarzyszących długotrwałemu bezrobociu w rodzinach bezrobotnych. Brak pracy oznacza brak dochodów i najczęściej pierwszym krokiem w takiej sytuacji jest ograniczanie wydatków. W początkowym stadium bezrobotni decydują się na rezygnację z zakupu ubrań i butów. W późniejszym okresie ograniczane są wydatki związane z wypoczynkiem i kształceniem. Problemy finansowe mogą jednak narastać i prowadzą do konieczności zmiany warunków życia na wiążące się z mniejszymi kosztami, co może dotyczyć przeprowadzki do tańszego mieszkania, zrezygnowania z życia towarzyskiego, ale dotyczy także ambicji zawodowych i inwestowania. Dalsze etapy związane są z drastycznymi formami walki z brakiem środków, czyli sprzedawaniem dóbr trwałego użytku i oszczędzaniem na żywności. Brak stałego źródła dochodów wiąże się z ograniczeniem swobody podejmowania decyzji, zmuszając osobę bezrobotną i jej rodzinę do prowadzenia życia w formie wegetacji materialnej. [źródło: 2] Skrajne przypadki opisanego procesu prowadzą do bezdomności lub pojawieniem się różnych patologii społecznych.

Społeczno - psychologiczne skutki bezrobocia

Negatywne skutki w ujęciu społecznym, psychologicznym i moralnym dotyczą znacznego pogorszenia standardu życia osób pozostających bez pracy. Część osób, nie mających innych możliwości pozyskania dochodu, oraz możliwości pomocy ze strony rodziny, czy znajomych, pozostająca bez pracy w dłuższym okresie, może być zagrożona w sensie egzystencjalnym. Należy pamiętać, że sytuacja indywidualna bezrobotnych jest w znacznym stopniu związana z: [źródło: 3]

• liczbą osób w rodzinie;
• wielkością zgromadzonych oszczędności i poziomu zarobków przed utratą pracy;
• stanem zdrowia osób najbliższych;
• warunkami mieszkaniowymi;
• sposobem nastawienia do niekorzystnych sytuacji;
• wykształceniem;
• gotowością do zmian.

Zagrożona jest również sfera psychiki jednostki, u której mogą pojawiać się stany depresji, rezygnacji itp. W części przypadków frustracje, będące wynikiem bezrobocia, mogą wpływać niekorzystnie na sytuację rodzinną bezrobotnych, czego skutki są często bardzo niekorzystne w ujęciu społecznym. Jednym ze skutków bezrobocia jest wzrost liczby rozwodów, wśród osób pozostających bez pracy. Przyczyną tego zjawiska może być również zwiększony poziom lęku o przyszłość własną i rodziny, będący kolejnym skutkiem braku pracy. [źródło: 4] Bezrobocie może wpływać na nasilenie występowania patologii społecznych i być przyczyną napięć i konfliktów społecznych. Należy również pamiętać o szkodach moralnych i etycznych zjawiska. Nie bez znaczenia jest tu udowodniony naukowo niekorzystny wpływ zjawiska bezrobocia na stan zdrowia osób narażonych na występowanie zjawiska. Kolejne badania wskazują, że samobójstwa i próby samobójcze wśród osób pozostających bez pracy w dłuższym okresie czasu jest dużo wyższy, niż u innych osób. Możliwe jest również obserwowanie większej przestępczości wśród bezrobotnych, co jest wynikiem narastającej frustracji i uczucia bezsilności wśród osób pozostających bez pracy.

Bezrobocie jest związane z brakiem poczucia bezpieczeństwa, zarówno w aspekcie socjalnym, jak i ekonomicznym. Może to mieć objawy psychiczne, ale również psychosomatyczne, do których zalicza się rozdrażnienie, bezsenność, lęki, obniżenie samooceny, kryzys tożsamości, agresję, zachowania dewiacyjne i inne. W części sytuacji możliwe jest również reagowanie obojętnością, a czasem nawet zadowoleniem z wolności i autonomii, jaką osiągają dzięki brakowi pracy. [źródło: 5]

Skutki bezrobocia największe zagrożenie niosą dla osób młodych, które nie posiadają zatrudnienia. Wśród tych właśnie osób można obserwować trwałe zmiany w psychice, które są niebezpieczne dla społeczeństwa. Do zmian tego typu zaliczyć można między innymi następujące:

• lęk przed przyszłością prowadzący w końcu do alkoholizmu, narkomanii lub przestępczości;
• obniżenie dążeń edukacyjnych;
• powstawanie barier związanych z rozwojem osobowości;
• powstanie obojętności;
• frustracje.

Pozytywne skutki bezrobocia

Pozytywnych skutków bezrobocia jest znacznie mniej niż negatywnych, jednak możliwe jest wskazanie korzystnych zjawisk. Przede wszystkim bezrobocie i świadomość jego występowania i skali wpływa na kształtowanie postaw wobec pracy, skutkując większym zaangażowaniem i powstaniem cech, które nie występowałyby u pracowników i bezrobotnych, w innych okolicznościach. Jednocześnie jednym ze skutków bezrobocia jest racjonalizacja zatrudnienia i wspomaganie procesów restrukturyzacji. świadomość bezrobocia wpływa również korzystnie na osoby młode będące na etapie wyboru kwalifikacji i zawodu, będą podejmowały tego typu decyzje w sposób przemyślany i racjonalny, celem uniknięcia bezrobocia.

Szczególnie pozytywnych skutków dopatrywać się można w przypadku bezrobocia krótkotrwałego. Wśród skutków tych wymienić można: [źródło: 6]

• obniżenie inflacji;
• wymuszenie działań związanych z restrukturyzacją poszczególnych przedsiębiorstw i całych branż;
• wpływa na osłabienie siły politycznej i pozycji przetargowej związków zawodowych i monopolistów.

Należy pamiętać o pojawiających się w wyniku bezrobocia możliwości swobodnego zakupu siły roboczej przez przedsiębiorstwa. Mogą one dokładnie sprecyzować wymogi względem przyszłych pracowników, mając pewność, że w rzeszy bezrobotnych osób znajdą się takie, które będą spełniały ich wymagania. Wynikiem takiej zależności jest wspomaganie procesów restrukturyzacji i inwestowania.

1. Stanisława Borkowska, Piotr Bohdzewicz „Lokalna polityka rynku pracy”, £ódź, 1995, Wydawnictwo Ibidem, str. 92.

2. Halina Worach-Kardas "Bezrobocie a zdrowie psychofizyczne", Warszawa, 1996, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, czasopismo Polityka Społeczna nr 4/96, str. 13.

3. Krystyna Leśniak-Moczuk "Społeczne skutki bezrobocia w rejonie mielca w latach 1990 - 1994", Mielec, 1997, OWPRz, str. 40.

4. Piotr Bohdzewicz "Skutki bezrobocia w wymiarze indywidualnym", Warszawa, 1997, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, pismo Rynek Pracy nr 6/97, str. 45.

5. Halina Worach-Kardas "Bezrobocie a zdrowie psychofizyczne", Warszawa, 1996, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, czasopismo Polityka Społeczna nr 4/96, str. 19.

6. Jacek Rostowski "Dobre bezrobocie", Warszawa, 2001, Agencja Wydawniczo - Reklamowa "Wprost", tygodnik Wprost nr 25/2001, str. 46.