Wskaźniki innowacyjności

Podniesienie innowacyjności gospodarek to podstawowa metoda utrzymania tempa rozwoju gospodarczego. W przypadku gospodarek opartych na wiedzy, sam dostęp do surowców naturalnych, nie zapewnia sukcesu gospodarczego, czego przykładem mogą być kraje arabskie, które posiadają największe na świecie zasoby ropy naftowej. Nie zmienia to faktu, że kraje te od dziesięcioleci nie mogą poradzić sobie z ubóstwem. Łączny dochód narodowych brutto tych krajów może być porównywany z dochodem narodowym Hiszpanii. Również w przypadku Polski nie można liczyć na to, że tania siła robocza oraz korzystne położenie geograficzne w ujęciu tranzytowym może zapewnić stabilny wzrost gospodarczy przez kolejne dziesiątki lat.

W trakcie posiedzenia, które odbyło się w Lizbonie, Komisja Europejska określiła cel strategiczny, którym było umocnienie spójności poszczególnych krajów członkowskich, jak również stworzenie w Europie konkurencyjnej i dynamicznie rozwijającej się gospodarki bazującej na wiedzy w trakcie najbliższej dekady. W tym celu Komisja Europejska stworzyła metodę badawczą, którą jest karta wyników (Innovation Scorecard), która bazuje na statystycznym analizowaniu 17 wskaźników w ramach czterech obszarów:

• zasoby ludzkie;
• tworzenia wiedzy;
• przekazywanie i wykorzystanie nowej wiedzy;
• innowacje finansowe, wyniki i rynek.

Zadaniem tak przygotowanej karty jest dokonanie oceny osiągnięć z trendami, słabych oraz mocnych stron poszczególnych gospodarek. Okazuje się, że w wielu obszarach kraje UE to światowi liderzy wyprzedzający Stany Zjednoczone i Japonię. Wielka Brytania, Francja i Irlandia to światowi liderzy w podaży absolwentów kierunków politechnicznych. Z kolei Szwecja, Finlandia i Holandia mają najlepszą sytuację w obszarze wydatków budżetowych. Nie zmienia to jednak faktu, że w Europie jest bardzo dużo do zrobienia w obszarze podnoszenia poziomu wykształcenia mieszkańcow, podwyższenia dostępności internetu i podwyższenia liczby patentów. W tych dziedzinach przewodzą Stany Zjednoczone. W odniesieniu do Japonii Unia Europejska ma przewagę tylko w aspekcie wydatków na technologie informatyczne.

Podstawowe wskaźniki innowacyjności zgodnie ze standardami karty wyników Komisji Europejskiej dzieli się na następujące obszary w rozbiciu na wymienione powyżej kategorie opisano poniżej.

W obszarze zasobów ludzkich:

• liczba absolwentów kierunków technicznych w przedziale wiekowym 20-29 lat;
• odsetek ludności posiadających wykształcenie wyższe w przedziale wiekowym 25-64 lata;
• udział w kształceniu ustawicznym osób w wieku 25-64 lat;
• zatrudnienie w przemyśle wysokich i zaawansowanych technologii jako odsetek siły roboczej;
• zatrudnienie w usługach high-tech jako odsetek siły roboczje;

W obszarze tworzenia wiedzy:

• wydatki na badania i rozwój ponoszone przez sektor prywatny jako odsetek PKB;
• zgłoszone wnioski patentowe w dziedzinie wysokich technologii w Amerykańskim Biurze Patentów i Znaków Towarowych na jeden milion mieszkańców;
• Zgłoszone wnioski patentowe w dziedzinie wysokich technologii w Europejskim Urzędzie Patentowym na jeden milion mieszkańców;

W obszarze przekazywania i wykorzystania nowej wiedzy:

• innowacje wprowadzone w małych i średnich przedsiębiorstwach jako odsetek całej populacji przedsiębiorstw;
• MISP zaangażowane w związki kooperacyjne związane z innowacjami;
• wydatki na innowacje stanowiące odsetek obrotów przedsiębiorstw produkcyjnych;

W obszarze innowacji finansowych:

• inwestycje kapitału wysokiego ryzyka jako procent PKB;
• kapitał pozyskany na rynkach kapitałowych jako procent PKB;
• nowości rynkowe wyrażone w udziale procentowym w ogólnej sprzedaży przedsiębiorstw produkcyjnych;
• dostęp do internetu jako odsetek gospodarstw domowych;
• nowości rynkowe wyrażane jako udział procentowy w ramach ogólnej sprzedaży przedsiębiorstw produkcyjnych;
• udział wartości dodanej w przemyśle, pochodzącej z sektorów wysokich technologii.

W ramach pierwszego obszaru, czyli zasobów ludzkich skupiono się na liczbie absolwentów kierunków technicznych w wieku 20-29 lat. Celem przygotowania takiego wskaźnika jest mierzenie podaży specjalistów z zakresu nauk politechnicznych. W przypadku wielu krajów Unii Europejskiej wyprzedzają one w tym ujęciu Stany Zjednoczone. Nie jest on do końca precyzyjny, ponieważ mają miejsce migracje ludności, jak również systemy edukacji w poszczególnych krajach różnią się od siebie.

Kolejny wskaźnik w zakresie zasobów ludzkich dotyczy odsetka ludności z wykształceniem wyższym w przedziale wiekowym 25-64 lata. Wskaźnik ten jest dużo bardziej ogólny, niż wcześniejszy wskaźnik. W wielu dziedzinach gospodarki adaptowanie innowacji, szczególnie w obszarze usług jest zależne od szerokiego zakresu umiejętności.

Trzeci ze wskaźników obszaru zasobów ludzkich dotyczy udziału w kształceniu ustawicznym. Jest ono definiowane jako udział respondentów w dowolnym rodzaju edukacji lub szkoleniu w okresie czterech tygodni, które poprzedzają badanie lub w trakcie badania. Przez edukację lub szkolenie rozumiane jest nie tylko szkolenie zawodowe, ale każde inne, jak na przykład kursy językowe, artystyczne, szkolenia w pracy, kursy korespondencyjne, czy zajęcia wieczorowe. Podstawową cechą gospodarek bazujących na wiedzy jest ciągłe doskonalenie kwalifikacji.

Czwarty wskaźnik w obszarze zasobów ludzkich to zatrudnienie w przemyśle wysokich i zaawansowanych technologii, stanowiące odsetek całej siły roboczej. Do technologii tych zaliczono przemysł chemiczny, produkcja sprzętu elektrycznego, narzędzi precyzyjnych oraz pojazdów mechanicznych. Należy jednak podkreślić, że wskaźnik ten nie umożliwia odzwierciedlenia całkowitego zaawansowania gospodarczego danego kraju.

Ostatnim wskaźnikiem w obszarze zasobów ludzkich jest zatrudnienie w usługach wysokich technologii jako odsetek całości siły roboczej kraju. Dotyczy on usług pocztowych i telekomunikacyjnych, informatycznych i badawczo-rozwojowych. Klasyfikacja nie obejmuje usług wykorzystujących w intensywny sposób wiedzę, do których zaliczyć można usługi doradcze lub służbę zdrowia. Wskaźnik jest więc niedoskonały i znacznie lepsze wyniki uzyskają przy jego wykorzystaniu kraje, w których znaczny udział ma technologia informatyczna oraz outsourcing usług B+R.

W obszarze tworzenia nowej wiedzy pierwszym wskaźnikiem są wydatki budżetowe na rozwój i badania wyrażane jako odsetek PKB. Wskaźnik związany jest z wydatkami ponoszonymi przez organizacje rządowe wraz ze szkolnictwem wyższym. Należy pamiętać, że nie wszystkie wydatki mające charakter publiczny przekładają się w sposób bezpośredni na innowacje w krótkim oraz średnim okresie czasu.

Drugi wskaźnik obszaru tworzenia nowej wiedzy to wydatki na badania i rozwój, które ponosi sektor prywatny, wyrażone jako odsetek PKB. Wydatki tego typu są najbardziej ważne w branżach:

• farmaceutycznej;
• chemicznej;
• elektronicznej.

W branżach tych większość wiedzy tworzona jest w laboratoriach B+R. Oddzielne traktowanie wydatków o charakterze publicznym i wydatków prywatnych wynika z odmiennych funkcji, jakie są przez nie pełnione. Państwo jest odpowiedzialne za tworzenie wiedzy teoretycznej i takiej, która nie ma charakteru rynkowego, czyli będzie to na przykład astronomia lub archeologia. Przemysł z kolei odpowiada za finansowanie tworzenia wiedzy, która umożliwia tworzenie wymiernych wyników finansowych, co nie dotyczy rzecz jasna wydatków związanych ze sponsoringiem i mecenatem.

Kolejnym wskaźnikiem w obszarze tworzenia nowej wiedzy są zgłoszone wnioski patentowe z zakresu wysokich technologii. Wskaźnik ten został podzielony na dwa niezależne wskaźniki, które odnoszą się do liczby wniosków patentowych zgłoszonych tak do Europejskiego, jak i Amerykańskiego Urzędu patentowego. W każdym z przypadków chodzi o liczbę dostarczonych wniosków patentowych na milion mieszkańców w danym kraju. Pierwszy ze wskaźników dotyczy więc wniosków patentowych w zakresie wysokich technologii, które trafiły do Europejskiego Urzędu Patentowego na milion mieszkańców. Opisuje innowacyjność w przedsiębiorstwach w znacznie szerszym ujęciu, które nie ogranicza się wyłącznie do działów badawczych i rozwojowych. Adekwatnym wskaźnikiem jest liczba zgłoszonych wniosków patentowych w zakresie wysokich technologii w Amerykańskim Biurze Patentów i Znaków Towarowych przypadających na milion mieszkańców danego kraju. Został on skonstruowany w taki sam sposób jak adekwatny wskaźnik dla Europejskiego Urzędu Patentowego.

Pierwszym wskaźnikiem w obszarze przekazywania i wykorzystania nowej wiedzy jest wskaźnik innowacji wprowadzonych w małych i średnich firmach jako odsetek wszystkich przedsiębiorstw. Unia Europejska określa, które firmy są innowacyjne, w bardzo szeroki sposób, jako takie, które wprowadziły nowe produkty albo procesy, które zostały opracowane w innych firmach, w ramach tych przedsiębiorstwach dzięki własnemu nakładowi lub w kooperacji z innymi firmami. Niewątpliwą zaletą tak określonego wskaźnika jest ograniczenie wyłącznie do małego i średniego biznesu, dzięki czemu wynik nie jest zafałszowany przez kraje, w których dominują wielkie koncerny. Co więcej niemal wszystkie firmy są innowatorami.

Drugim wskaźnikiem w obszarze przekazywania i wykorzystania nowej wiedzy jest zaangażowanie w związki o charakterze kooperacyjnym, związane z innowacjami. Wskaźnik odzwierciedla procentowy udział wszystkich małych i średnich firm, które podjęły jakąkolwiek współpracę związaną z działaniami innowacyjnymi z innymi firmami lub instytucjami w okresie trzech lat, które poprzedzają badanie. Wskaźnik ten umożliwia uchwycenie przepływu wiedzy w ramach gospodarki, w szczególności na styku sektorów publicznego i prywatnego. Ograniczenie do małych i średnich przedsiębiorstw jest tak samo uzasadnione jak miało to miejsce w przypadku poprzedniego ze wskaźników. Najważniejszą wad tego wskaźnika jest to, że bazuje na pytaniu zamkniętym i nie jest możliwe z jego wykorzystaniem mierzenie ilości wiedzy, która jest przekazywana w trakcie powiązań kooperacyjnych.

Kolejny wskaźnik to wydatki na innowacje. Obejmuje on wszystkie przedsiębiorstwa produkcyjne, które zatrudniają większą liczbę osób niż 19. Do wydatków tego typu zaliczono bardzo szeroki zakres działań, czyli między innymi wydatki na marketing rozwiązań innowacyjnych, szkolenia, koszty ochrony patentowej, projektowanie, koszty badań i rozwoju, które zostały poniesione wewnątrz przedsiębiorstwa oraz zleconych na zewnątrz. Wartość w liczniku jest dzielona przez ogólną ilość podmiotów gospodarczych, które prowadzą działalność produkcyjną, czyli również tych, które nie wprowadzają żadnych innowacji. Wskaźnik ten odnosi się więc do bardzo dużej liczby wydatków ponoszonych na innowacyjność.

Pierwszym wskaźnikiem w obszarze innowacyjności w finansowaniu oraz aktywności rynkowej są inwestycje kapitału wysokiego ryzyka, wyrażone jako procent PKB. Wskaźnik umożliwia mierzenie wielkości zaangażowanego KWR (Venture capital) w przedsiębiorstwach wysokich technologii w sektorach:

• produkcja komputerów i sektory zbliżone;
• elektronika;
• biotechnologia;
• automatyka przemysłowa;
• medycyna oraz ochrona zdrowia;
• usługi finansowe.

Sektory te napędzają w największym stopniu wzrost gospodarczy oraz innowacyjność. Inwestycje w sektory, do których zaliczyć można turystykę, transport oraz handel detaliczny są z samego założenia znacznie mniej innowacyjne. Jedną z barier dla innowacji są trudności związane ze znalezieniem inwestorów. Wskaźnik ten przedstawia podaż kapitału. Wadą tego wskaźnika jest występowanie wielu innych metod finansowania innowacyjnych działań, czyli niska wartość wskaźnika dla danego kraju nie musi oznaczać niskiej podaży kapitału dla finansowania innowacji. Kapitał może być również pozyskany poza granicami kraju.

Drugim wskaźnikiem w grupie innowacyjności w finansowaniu i aktywności rynkowej jest wskaźnik kapitału, który został pozyskany w ramach rynków kapitałowych wyrażony jako procent PKB. Wskaźnik dostarcza informacji, jaka część kapitału była pozyskana przez rodzime przedsiębiorstwa z giełd papierów wartościowych, co nie obejmuje jednak funduszy inwestycyjnych. Wskaźnik nie dotyczy również nowych emisji zrealizowanych przez działające na giełdzie spółki. Uwzględnione są trzy rodzaje kapitału:

• kapitał zgromadzony przez debiutantów giełdowych;
• kapitał zgromadzony przez funkcjonujące przedsiębiorstwa na rynkach równoległych;
• kapitał zgromadzony przez debiutantów giełdowych w ramach rynków równoległych.

Kolejny wskaźnik w tej grupie to wskaźnik nowości rynkowych wyrażonych jako udział procentowy w ogólnej sprzedaży firm produkcyjnych. Wskaźnik uwzględnia tylko te produkty, które są nowe tak dla firm je produkujących, jak i dla rynku gdzie są rozprowadzane. Małe przedsiębiorstwa lub firmy z krajów nisko rozwiniętych często przeceniają innowacyjność własnych produktów przez co możliwe jest udzielanie niewiarygodnych odpowiedzi w trakcie ankietowania.

Kolejny wskaźnik w ramach grupy innowacyjności w finansowaniu oraz aktywności rynkowej to dostęp do internetu wyrażony w odsetku gospodarstw domowych. Uwzględnia się tu wszystkie rodzaje dostępu do internetu w domach, a wyniki obejmują obywateli, którzy przekroczyli 14 rok życia. Wykorzystanie internetu jest odzwierciedleniem zdolności do korzystania z ogromu zasobów sieci, jak również możliwość wykorzystania usług elektronicznych, które oferuje rząd oraz firmy. Nie jest to jednak wiarygodny wskaźnik, w związku z czym jest on tylko wskaźnikiem przejściowym. Znacznie ważniejsze są zmiany metod korzystania z internetu.

Następnym wskaźnikiem jest wielkość rynków informatycznych i telekomunikacyjnych w odniesieniu do PKB. Wskaźnik odpowiada skumulowanym wydatkom firm na rozwiązania informatyczne, co obejmuje między innymi sprzęt biurowy, urządzenia do obróbki i przesyłu informacji wraz z niezbędnym oprogramowaniem. Technologie informatyczne, poza edukacją to filar gospodarki bazującej na wiedzy.

Ostatnim wskaźnikiem w obszarze innowacyjności i aktywności rynkowej jest udział wartości dodanej w przemyśle pochodzącej z sektorów wysokiej technologii. Wartość tego wskaźnika dotyczy czterech sektorów:

• farmaceutycznego;
• sprzętu biurowego;
• telekomunikacji i zbliżonych;
• przemysłu lotniczego.

Mierzenie innowacyjności może sprawiać pewne trudności, czego przykładem może być sektor usług. Uwzględnienie skrajności subiektywności dla kategorii innowacyjności w aspekcie usług, badania powinny być ukierunkowane na określenie warunków i atrybutów działań innowacyjnych. Powinno się skupiać na sprecyzowanie cech, które same w sobie nie mogą decydować o innowacyjności, ale ich występowanie jest w bardzo dużym stopniu połączone z innowacyjnością i powstawaniem innowacji. Trudno określić czym jest innowacyjność firmy usługowej. Trudności takich nie ma w przypadku wynalazków technicznych, które sa innowacyjne, jeśli ich parametry techniczne i cena produkcji umożliwiają jego komrecjalizację. W odniesieniu do usług bardzo dużo zależy od kontekstu. Tanie linie lotnicze w pewnych względach mogą być oceniane jako innowacyjne, co wynika z opracowania wydajnego modelu biznesowego umożliwiającego wypracowanie zysków i oferowanie usługi przy znacznie niższych cenach. Nie sposób jednak stwierdzić, czy w dłuższym okresie czasu model ten będzie skuteczny. Możliwe, że rentowność jest w sztuczny sposób zawyżana dzięki niskim płacom. W sytuacji, gdy w krótkim okresie czasu będą miały miejsce katastrofy lotnicze, cały model biznesowy przestanie działać, co będzie wynikało z utraty zaufania klientów.